Ομιλία στο London Business School

Σημεία ομιλίας από την διάλεξη του Υφυπουργού Εξωτερικών Πέτρου Γ. Δούκα στο London Business School με θέμα «Οι Σύγχρονες Κοινωνίες είναι βασισμένες στην Αρχαία Ελληνική Σκέψη» (Λονδίνο, 1 Οκτωβρίου 2008)

«Θαυμάζουμε τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους για την πρωτοποριακή τους σκέψη. Αλλά η σκέψη τους ήταν «δρώσα», όπως την χαρακτήρισε ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Για παράδειγμα, πρώτα οι Έλληνες εφάρμοσαν την δημοκρατία, το ελεύθερο εμπόριο, το κράτος με έννομη τάξη και μετά οι λόγιοι ανέλυαν όλα τα σχετικά.
Η ιδέα του κομμουνισμού αναπτύχθηκε στα καπηλειά της εποχής και μετά ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης (και ο Αριστοφάνης) εξέτασαν τα σχετικά. Ο Αριστοτέλης και ο Αριστοφάνης κατέδειξαν πως το σύστημα της κοινοκτημοσύνης δεν θα μπορούσε να επιβιώσει, αφού κανένας δεν θα δούλευε όσο του αναλογούσε και όλοι θα απαιτούσαν πολύ περισσότερα από την προσφορά τους.
Η ανάγκη για πλατειά μεσαία τάξη αναλύθηκε από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη που θεώρησαν πως μια πόλις χωρίς μεσαία τάξη, με λίγους πλούσιους και πολλούς φτωχούς, θα ήταν από τη φύση της ασταθής με τη μια τάξη νε επιβουλεύεται την άλλη. Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα στην Αθήνα και του Λυκούργου και του Άγι στην Σπάρτη, είχαν αυτόν ακριβώς τον στόχο. Την στήριξη της μεσαίας τάξης!
Η ιδέα της αξιοκρατίας, ότι δηλαδή συμφέρει το σύνολο να ηγούνται (και να αμείβονται καλύτερα) οι πιο άξιοι. Όπως σε μια φουρτούνα, επειδή σε ενδιαφέρει να σωθείς, δεν σε νοιάζει να φέρεις τον τίτλο του καπετάνιου. Σε ενδιαφέρει να υπακούς τον καλύτερο για να σωθείς εσύ ο ίδιος.
Η ιδέα της κυκλικότητας – ότι τίποτα δεν παραμένει σταθερό και ότι όλα περνάνε από στάδια αντιθέσεων σε μια επαναλαμβανόμενη κυκλικότητα. Φιλότητα και νείκος χαρακτήρισε αυτές τις δυνάμεις ο Εμπεδοκλής, δίκην και τίσιν ο Αναξίμανδρος, εναντιοδρομίες ο Ηράκλειτος.
Η ανάγκη να υπάρχουν σωστοί και καλομελετημένοι νόμοι και να τους παραδέχονται και να τους στηρίζουν όλοι οι πολίτες, έστω και αν δεν συμφωνούν με τους ίδιους τους νόμους, είτε με την κρίση των δικαστών, με φωτεινό παράδειγμα τον Σωκράτη.
Η προτροπή να γίνεται κανείς όλο και καλύτερος. Εκείνο το «αιέν αριστεύειν». Το να επιδιώκεις τις πέντε σπουδαιότερες αρετές: 1.Σοφία, 2.Φρόνηση (καλή κρίση), 3.Σωφροσύνη (έλεγχο των επιθυμιών), 4.Ανδρεία και 5.Δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη είναι μια αρετή που έχει υμνηθεί από τα πανάρχαια χρόνια. Από το μεσοποταμιακό «Έπος του Γκιλγκαμές», τα ανάγλυφα κείμενα του Δαρείου στο Μπαχιστούν, τον κώδικα του Χαμουραμπί, τον Κομφούκιο, τον Όμηρο, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη. Όταν είσαι άδικος, δεν είσαι άδικος μόνο στους εχθρούς σου, αλλά αδικείς και ανακατεύεις και τους δικούς σου ανθρώπους.
Ο Οικονομικός και η Κύρου Παιδεία του Ξενοφώντα, ο Πολιτικός του Πλάτωνα και διάφορα κείμενα του Ισοκράτη είναι ίσως ό,τι καλύτερο έχει γραφτεί για την επιστήμη του μάνατζμεντ τους τελευταίους 25 αιώνες!
Αυτές οι πέντε αρετές είναι αυτές που κάνουν κάποιον φωτισμένο και άξιο ηγέτη. Θα προσθέταμε σε αυτές και άλλες τρείς από τα κείμενα του Ξενοφώντα: 6. Να σε νοιάζει το καλό των συμπολιτών σου, 7. Αυτά που ξέρεις να τα διδάσκεις και στους άλλους ώστε να γίνονται και αυτοί καλύτεροι, 8. Να δίνεις, εσύ ο ίδιος το καλό παράδειγμα. Και ένα ακόμα από τον Ισοκράτη: 9. Να κάνεις παρέα και να συναναστρέφεσαι ανθρώπους που να είναι καλύτεροι από σένα και να τους ακούς όταν σου λένε δυσάρεστες αλήθειες.
Είναι ενδιαφέρον πως οι παραπάνω αρετές αποτελούσαν για τους αρχαίους και τα βασικά συστατικά της ευτυχίας. Δηλαδή, δεν μπορεί να είναι κανείς άσχετος, άφρων, δούλος των επιθυμιών του, δειλός και άδικος και να είναι ευτυχισμένος. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης θεωρούσαν ότι το σπουδαιότερο συστατικό της ευτυχίας είναι η σοφία, γιατί αυτή σε φέρνει πιο κοντά στον θεό, ο οποίος είναι το ευδαιμονέστερο από όλα όσα υπάρχουν και επειδή η απόκτηση σοφίας και οι πράξεις που πηγάζουν από αυτές είναι γλυκιές και ευχάριστες από μόνες τους! Άλλοι φιλόσοφοι όπως ο Επίκουρος είχαν πιο ανατολίτικες ιδέες. Πίστευαν (όπως οι Ινδουιστές και οι Βουδιστές), πως τελικός σκοπός της ζωής είναι η αταραξία. Το να ξεπεράσεις το καθημερινό άγχος.
Όσον αφορά τον πλούτο, αυτός δεν είναι κάτι κακό, αρκεί να τον έχεις αποκτήσει με έντιμα μέσα, και να τον χρησιμοποιείς σύμφωνα με την αρετή. Να τον χρησιμοποιείς, όχι για επίδειξη, αλλά για να ευεργετείς, τους φίλους σου, την πόλη, την κοινωνία. Όσον αφορά την φτώχεια, ο Περικλής στον περίφημο Επιτάφιο, έλεγε πως ντροπή δεν είναι να είσαι φτωχός, αλλά το να μην προσπαθείς να ξεφύγεις απ΄ την φτώχεια!
Σε ένα τόσο δύσκολο και παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, η αρχαία Ελληνική σκέψη παραμένει ανώτατη και αξεπέραστη αξία. Και ένας θησαυρός λύσεων και για τα μεγάλα και τα μικρά θέματα.»