Σκέψεις για τη Διεθνή Οικονομική Κρίση

Βρισκόμαστε στο μέσο μιας πολύ εκτεταμένης και βαθειάς παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Ή μάλλον, για πρώτη φορά, στο μέσον πολλών κρίσεων: οικονομικής, πιστωτικής, χρηματιστηριακής, κρίση στο περιβάλλον, στις τιμές των τροφίμων, στο νερό και τους υδάτινους πόρους, κρίση στην ενέργεια.

Η οικονομική κρίση άρχισε τον Ιούνιο του 2007 με την κατακόρυφη άνοδο στις επισφάλειες στα sub-prime στεγαστικά δάνεια (δηλαδή τα δάνεια σε πολύ οικονομικά ασθενείς πιστολήπτες) στις ΗΠΑ. Δάνεια που δεν θα έπρεπε να είχαν εγκριθεί, αλλά που ο ανταγωνισμός, η αίσθηση ευφορίας και η πλεονεξία “τύφλωσαν” τους credit managers των τραπεζών. Αυτά έχουν προκαλέσει τεράστιες απώλειες σε όσους επένδυσαν σε τέτοια χρεόγραφα και σε όσους δάνεισαν σε επιχειρήσεις, τράπεζες και οργανισμούς που επένδυσαν σε τέτοια χρεόγραφα. [Ακόμα και μικροί Δήμοι στη βόρεια Νορβηγία είχαν επενδύσει σε τέτοιους τίτλους].

Είναι ίσως ειρωνεία, πως η κρίση του συστήματος, κατά την αριστερά η «κρίση του καπιταλιστικού συστήματος», άρχισε με την προσπάθειά του να δανειοδοτήσει τους φτωχότερους, αυτούς που δεν είχαν εύκολη πρόσβαση σε κεφάλαια και στις αγορές!

Αλλά τα αίτια της κρίσης δεν βρίσκονται αποκλειστικά στα στεγαστικά δάνεια. Υπάρχει μια πιο αιρετική εξήγηση, πέρα από την ανθρώπινη ορμή και πλεονεξία…

Θα έλεγα πως στη σημερινή κατάσταση έχουν συμβάλλει κυρίως οι συνεχείς τεράστιες αμυντικές δαπάνες των ΗΠΑ (πολλά τρισεκατομμύρια δολάρια τα τελευταία δέκα χρόνια, που όμως δεν αυξάνουν τον παραγωγική βάση) και τα συνεχή μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα των Η.Π.Α. Αυτά προκαλούνται από δαπάνες που συντηρούν τη ζήτηση στην αγορά, αυξάνουν το χρέος, χωρίς όμως να αυξάνουν αντίστοιχα το παραγωγικό δυναμικό.

Η κρίση αυτή άρχισε να γενικεύεται αφού φάνηκε πως και άλλα μεγάλα τραπεζικά και ασφαλιστικά ιδρύματα είχαν επενδύσει, ή εγγυηθεί (όπως η AIG) επενδύσεις σε αμφιβόλου ποιότητας χρεόγραφα. Οι ζημίες των μεγάλων ξένων τραπεζών έχουν κάνει τα πιστωτικά ιδρύματα να μειώσουν κατά πολύ την δανειοδότηση των πελατών τους, επιτείνοντας το πρόβλημα της έλλειψης χρηματοδότησης της οικονομικής δραστηριότητας.

Σε κάθε περίπτωση, η διάσωση κάποιων οργανισμών αποτελεί επένδυση στη σταθεροποίηση του συστήματος. Τα χρεόγραφα αυτά θα δουν αργά ή γρήγορα την αξία τους να βελτιώνεται.

Όσον αφορά τα χρηματιστήρια, ύστερα από τις εξελίξεις στην Northern Rock, την Fannie Mae, την Bear Sterns, την Lehman, την AIG, την Merrill Lynch, την Washington Mutual, την Fortis, την Eurohypo, την Dexia, την Wachovia την Bradford & Bingley, κ.α., η τάση παραμένει πτωτική, αλλά θα αρχίσουν πολύ σύντομα να παρουσιάζονται πολύ καλύτερες ευκαιρίες για επενδύσεις. Σχετικά σύντομα θα σταθεροποιηθούν και ομαλοποιηθούν τα πράγματα, χωρίς, φυσικά, αυτό να σημαίνει πως θα μπούμε αμέσως μετά και σε τροχιά ανάκαμψης.

Η Αμερικανική και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, εδώ και ένα χρόνο, προσπάθησαν κατ’ επανάληψη να τονώσουν την αγορά με προσφορά χρήματος σε μια προσπάθεια να συγκρατηθούν οι επιπτώσεις. Στις 18 Δεκεμβρίου 2007, παρενέβη η ECB στις διεθνείς χρηματαγορές προσφέροντας 348 δισεκ. ευρώ (! ρεκόρ παρέμβασης) σε ρευστότητα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα να μειωθούν τα επιτόκια στη διατραπεζική αγορά κατά 0,50%. Η Αμερικανική Κεντρική Τράπεζα, για να τονώσει τις αγορές, μείωσε το προεξοφλητικό επιτόκιο κατά 0,75%! Και μετά μόλις 8 μέρες τα μείωσε άλλο ένα 0,5%. Η τάση αυτή ακολουθήθηκε διεθνώς.

Για μία ακόμη φορά στις 17 Σεπτεμβρίου 2008, οι Κεντρικές τράπεζες τροφοδότησαν τις αγορές με σχεδόν 300 δισεκ. δολάρια ρευστότητα. Ύψος-ρεκόρ για τέτοιου είδους παρεμβάσεις. Το πρόβλημα όμως συνέχισε να χειροτερεύει. Είδαμε τα χρηματιστήρια να σημειώνουν μεγάλη κάμψη (από 50%-70%) από τη Μόσχα μέχρι τη Βραζιλία. Ενώ πρόσφατα η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ έριξε τον “στόχο” για τα επιτόκια της μιας ημέρας (overnight) στο 0% !

Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα

Οι Ελληνικές τράπεζες δεν έχουν τα «τοξικά» προβλήματα των μεγάλων ξένων τραπεζών. Και δεν έχουν οι καταθέτες λόγο να ανησυχούν. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν έχουν πολύ μεγάλες απώλειες στα χαρτοφυλάκια των επενδύσεών τους, στις επενδύσεις τους εκτός Ελλάδας και μεγάλες καθυστερήσεις στις αποπληρωμές δανείων που έχουν δώσει. Γι’ αυτό, χρειάστηκε να ενισχυθεί από το κράτος η κεφαλαιουχική τους βάση και η ρευστότητά τους, ώστε να μπορεί να συνεχίσουν να χορηγούν νέα δάνεια.

Όπως δήλωσε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός, η Κυβέρνηση, συνεργάζεται με τις άλλες Κυβερνήσεις και την Ευρωπαϊκή Ένωση παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις και «είναι εδώ» και «εγγυάται την σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος και της οικονομίας».

Δεν υποτιμάμε την διεθνή κρίση. Ακόμα και ο δανεισμός του Ελληνικού Δημοσίου ακριβαίνει, αφού η διαφορά στο κόστος δανεισμού μεταξύ του Ελληνικού και του Γερμανικού Δημοσίου έχει φθάσει για την δεκαετή διάρκεια από τις 32 μ.β στα μέσα Μαρτίου 2005, στις 230 μονάδες βάσης σήμερα. Κάθε αύξηση κατά 10 μ.β., στο spread στα 40 δισεκ. ευρώ δανεισμού ισοδυναμούν με ένα επιπλέον ετήσιο κόστος για τόκους της τάξης των 40 εκατ. ευρώ.
[Αυτό δείχνει- έστω εκ των υστέρων- πόσο σωστή ήταν η στρατηγική μας για «ανέβασμα του duration» (επιμήκυνση της διάρκειας) του δανεισμού του Ελληνικού Δημοσίου, με δανεισμό για 30 και 50 χρόνια. Το ΠΑΣΟΚ μας κατηγορούσε τότε ότι έπρεπε να δανειζόμαστε και να αναχρηματοδοτούμε το χρέος μόνο για ένα χρόνο επειδή τα επιτόκια του δωδεκαμήνου ήταν, τότε, φθηνότερα! Φαντασθείτε στις σημερινές αγορές να ήμασταν αναγκασμένοι να δανειζόμαστε σχεδόν 4 δισεκ. ευρώ κάθε μήνα για να χρηματοδοτήσουμε το χρέος. Και αντιλαμβάνεται κανείς τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίζαμε αν ήμασταν εκτός ΟΝΕ!]

Ο Πρωθυπουργός έχει αναγγείλει μια σειρά από πρωτοβουλίες και μεταρρυθμίσεις για την ισχυροποίηση της Ελληνικής οικονομίας. Θα ξεπεράσουμε τα προβλήματα. Συνεργαζόμαστε με τις ξένες Κυβερνήσεις.

Και εμείς στο Υπουργείο Εξωτερικών θα συνεχίσουμε την προσπάθεια ανάδειξης της εξωστρέφειας των Ελληνικών επιχειρήσεων, προσέλκυσης επενδύσεων και διείσδυσης των ξένων αγορών. Ανάδειξης της Ελλάδας της δημιουργίας.

Όσον αφορά τις επιπτώσεις στην Ελληνική οικονομία. Θα υπάρχουν, αλλά το μέγεθός τους είναι και θα είναι «διαχειρίσιμο»:

1. Δημοσιονομικά—πίεση στα έσοδα ως αποτέλεσμα της αρνητικής πίεσης στα εισοδήματα και τους ρυθμούς ανάπτυξης
2. Αρνητική επίδραση στην οικονομική δραστηριότητα. Για παράδειγμα οι παραγγελίες στη βιομηχανία έχουν πέσει περίπου κατά 6,5% το τελευταίο δωδεκάμηνο, ενώ πολύ πεσμένη είναι η κίνηση στα μαγαζιά.
3. Αρνητική επίδραση στο χρηματιστήριο που έχει χάσει περίπου το 70% της «αξίας» του (αν και οι ευκαιρίες είναι πλέον μεγαλύτερες από τους κινδύνους)
4. Βραδύτεροι ρυθμοί στις επενδύσεις και στις επενδυτικές ροές
5. Περιορισμός στη χορήγηση δανείων από τις τράπεζες. Λιγότερα δάνεια και πιο ακριβά.
6. Μείωση στις εισροές ναυτιλιακού συναλλάγματος (από τα 17 δισεκατομ. ευρώ το 2008, πολύ λιγότερα το 2009, αν και δεν είναι εύκολο να προβλέψει κανείς πόσο λιγότερα)
7. Αρνητική επίδραση στον τουρισμό- εφόσον τα εισοδήματα των επισκεπτών μας συμπιέζονται.
8. Αρνητική επίδραση στις εξαγωγές λόγω της πίεσης στα εισοδήματα διεθνώς. Οι εξαγωγές μας συνεχίζουν να είναι μόνο το 1/3 των εισαγωγών, κάτι που δείχνει την ανάγκη για πολύ πιο θαρραλέες εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις)

Γι΄ αυτό και για να θωρακίσουμε την οικονομία μας, πρέπει όλοι να στηρίξουμε το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων του Πρωθυπουργού και να καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια για την σωστή εκτέλεση του Προϋπολογισμού.